De Balkan

Het idee voor een verhaal ontstaat meestal tijdens het rijden, wanneer ik mijn gedachten vrij spel kan geven. Soms weet je het al heel snel, maar soms ook niet, zoals deze keer. Dan weer gingen mijn gedachten de ene kant op, dan weer een andere.

Eerst overnachting aan de Donau

Aanvankelijk dacht ik iets te moeten doen met de Donau en de daaraan gelegen (hoofd)steden als rode draad. Dat had natuurlijk alles te maken met het aantal malen, dat

we de eerste week van onze reis aan de Donau bivakkeerden. Sinds we Belgrado achter ons hebben gelaten is dat echter niet erg opportuun meer. Ik had het over al die kerken, moskeeën en synagogen kunnen hebben, die we inmiddels bezocht hebben. Of over al die grensovergangen. Of over het fantastische natuurschoon. En hoe het “andere” camperleven ons bevalt. Het zal allemaal nog wel op de een of andere manier in dit of volgend verslag aan bod komen, maar toch wil ik het over iets heel anders hebben, iets dat mij getriggerd heeft en mijn grijze cellen overuren heeft bezorgd. Zelfs terwijl ik dit schrijf, ben ik nog zoekende hoe ik HET onder woorden moet brengen, want voor een niet professionele schrijver, laat staan historicus, zou ik de plank wel  eens heel erg mis kunnen gaan slaan met wat ik nu ga zeggen. Het gaat om datgene wat de Balkan speciaal maakt binnen Europa en wat mijns inziens voor een belangrijk deel is terug te voeren naar zijn vroege geschiedenis.

Prachtige synagoge

Wat wist ik eigenlijk van de Balkan, voordat ik vertrok? Niet zo veel en het meeste was ook nog negatief, zoals de aanslag, die in 1914 in Sarajevo heeft plaatsgevonden

waarbij de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand en zijn vrouw om het leven kwamen, wat, kort door de bocht, als de aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog wordt gezien. Hoewel het land niet echt achter het IJzeren Gordijn zat, was Joegoslavië als communistische vazal van de Sovjet Unie toch ook voor ons een ver-van-mijn-bed-show. Dankzij de knoet van Tito ontstond bij ons het idee, dat het toch een natie was, maar dat dat slechts schijn was, bleek wel toen Tito in 1980 het heden voor het eeuwige verwisselde. De spanningen en tegenstellingen, die onderhuids nog altijd aanwezig waren, kwamen weer in een rap tempo aan de oppervlakte, hetgeen uiteindelijk leidde tot een verschrikkelijke burgeroorlog. Het ergste is, dat je al lezende tot de ontdekking komt, dat er nu vrede is, maar dat de vlam zo weer in de pan kan slaan. Dat verzin ik niet zelf hoor, maar een van de presidenten van Bosnië Herzegovina, ze hebben er meerdere als compromis afgesproken bij de vredesbesprekingen in Dayton, heeft nog niet zo lang geleden gedreigd met een nieuwe oorlog!

Als jongeling heb ik een boek van A. den Doolaard gelezen met de titel “De Herberg met het Hoefijzer”. Het speelde zich af op de Balkan en bloedwraak vormde een belangrijke leidraad. Dat boek heeft toen grote indruk op mij gemaakt en ook de overtuiging achtergelaten, dat de Balkan echt een ander, bijna mysterieus deel van Europa was. En denk nu niet, dat was toen, lang geleden, o nee. Nog maar een paar jaar geleden werd in Winterswijk op klaarlichte dag iemand met een hamer de hersenpan ingeslagen. In no-time wist iedereen in Winterswijk, dat het hier om bloedwraak ging, hetgeen veel later door de rechtbank bevestigd werd. Toen ik dat boek van Den Doolaard las, was ik met mijn besef misschien nog wel het dichtst bij een begrip van de lokale verhoudingen. Later vervaagde dat, mede door de lange periode die Tito regeerde.

Toen de burgeroorlog uitbrak, heb ik echt wel geprobeerd om te begrijpen waarom die mensen elkaar naar het leven stonden, maar ik moet toegeven, dat ik het op een gegeven moment heb opgegeven. Zelfs nu, na een bezoek aan de diverse musea en veel gelezen te hebben, begrijp ik het nog niet helemaal. Men spreekt over verschillende etnische groeperingen, over de Serviërs, de Kroaten, maar ook over de Bosnische Kroaten en Bosnische Serviërs. Ook de Albanezen spelen een belangrijke rol. Maar bij al die groeperingen komt ook altijd op de een of andere manier het geloof om de hoek kijken en dat is, wat mij de afgelopen weken heeft beziggehouden.

Trigger

Het begon al bij ons bezoek aan de Citadel van Belgrado. Ook in Wenen en Novigrad vind je zo’n Citadel, maar die van Belgrado heeft de meeste indruk gemaakt, omdat er

ook veel informatie werd verstrekt. Zo maak je kennis met de diverse belegeringen, die de vesting door de eeuwen heen heeft moeten doorstaan. Dan ook wordt je je ervan bewust, dat dit deel van Europa eeuwenlang overheerst is geweest door de Ottomanen. Die brachten ook de islam mee en zoals dat in die tijd gebruikelijk was: de regerende vorst bepaalde welke godsdienst aangehangen moest worden. Voelen vele mensen zich in West Europa ongemakkelijk bij de steeds sterker wordende invloed van de islam, hier leeft men al eeuwen met de twee belangrijke godsdiensten naast elkaar. Meestal gaat het goed, maar lang niet altijd, zoals ook de meest recente geschiedenis heeft laten zien. Maar terug naar de Citadel van Belgrado. Daar leerde ik, dat in 1456 de Ottomanen bij Belgrado werden verslagen. De verdedigers werden onder meer geholpen door een groep Kruisvaarders. Het is dus heel goed mogelijk, dat ridders uit de Lage Landen meegeholpen hebben om de Turken te verslaan in deze strijd als verdedigers van het christelijke geloof. Die overwinning was zo belangrijk, zo leerde ik, dat paus Callixtus III verordonneerde, dat iedere kerk met onmiddellijke ingang, de klok om twaalf uur ’s middags moest luiden, ter herinnering aan deze heuglijke dag. Pardon, lees ik dat goed? Het zal toch niet waar zijn, dat ik als zoon van de koster van de Jacobskerk in Winterswijk, iedere dag om 12 uur met de hand de klok moest luiden, omdat een Paus dat in 1456 bevolen heeft? Zoiets verzin je toch niet! Het was gewoon een oude traditie, zo dacht ik, en die leeft ook nu nog elektrisch aangedreven voort. Hoewel de Ottomanen bij Belgrado verslagen werden, bleven ze nog nadrukkelijk op de Balkan aanwezig. Het duurde nog tot het begin van de 20ste eeuw (!) voordat ze tijdens de Eerste Balkanoorlog definitief teruggedrongen werden. Tijdens de Tweede Balkanoorlog werd het grootste deel van de islamitische bevolking vermoord of verdreven. In 1914 werd naar aanleiding van de moordaanslag in Sarajevo door Oostenrijk-Hongarije de Derde Balkanoorlog gestart. Alleen liep die vreselijk uit de hand en zou de Grote Oorlog worden ofwel Eerste Wereldoorlog.

Trigger

Deze afwisselende periodes van christelijke of islamitische overheersingen, hebben naar mijn mening de Balkan gemaakt tot wat het nu is,. Nergens zie je zoveel kerken, kloosters en moskeeën naast elkaar als hier. Iedereen wil kennelijk zijn punt maken. Als geloofsovertuigingen ook nog eens politiek misbruikt worden en dat gebeurt helaas nog wel eens, dan heb je een kruitvat wat zo weer tot ontbranding kan komen. Ter illustratie dient het volgende. Een paar dagen geleden bezochten we het Syrisch orthodoxe klooster van Visoki Decani, gelegen in het overwegend islamitische Kosovo, een “Newborn” land, dat als natie nog steeds niet erkend is en hoogstwaarschijnlijk ook nooit zal worden. Om het klooster te bezoeken moet je langs zwaar bewapende wachtposten van de United Nations. Ook nu nog blijkt het nodig te zijn, omdat anders de monniken hun leven niet zeker zijn en het klooster wellicht vernield zou worden door de vijandige, islamitische Albanezen in Kosovo. Google maar eens de naam van dit klooster en lees het interview met de abt, die wij daar ook ontmoet hebben. In Pristina, de hoofdstad van Kosovo, staat een niet afgebouwde kerk. Men was er druk mee aan het bouwen, toen de onafhankelijkheid werd uitgeroepen. De bouw werd onmiddellijk stilgelegd!. Hoezo in harmonie naast elkaar leven?

Complex is het en zal het ook nog wel een tijdje blijven. De haat die de mensen in Sarajevo ongetwijfeld hebben ontwikkeld tegen de Serviërs, is heel begrijpelijk na wat er in het midden van de

De verwoeste City Hall van Sarajevo

negentiger jaren daar heeft plaatsgevonden. Wij bezochten de geheel gerestaureerde City Hall en daar werd een film vertoond, die mij diep heeft geraakt. De titel van de film luidt “Scream for me, Sarajevo”. Het verhaalt over een optreden van Bruce Dickenson, de frontman van de metalband Iron Maiden, ten tijde van het beleg van Sarajevo en hoe dat tot stand kwam. Er kwamen mensen uit Sarajevo aan het woord, die vertelden, dat ze geen idee hadden van wat er gaande was, toen de eerste demonstraties plaatsvonden, die aan de oorlog vooraf gingen. Een bewoner, toen nog een jongen, vertelde, dat zijn moeder christelijk was en zijn vader een mohammedaan. Hoewel moeilijk voor te stellen, was dat volgens hem geen probleem. Dat werd het ineens wel toen de oorlog begon. Er werd druk op zijn moeder uitgeoefend om Sarajevo te verlaten met achterlating van man en kinderen. Uiteraard werden ook beelden vertoond van de oorlog en de wreedheid daarvan. Sluipschutters schoten vanaf de omliggende bergen zomaar willekeurige mensen dood, alsof ze op de kermis op schietschijven stonden te schieten. Zelfs kleine kinderen werden niet ontzien. Ook dat kwam schrijnend in beeld. Bij de voortdurende beschietingen met kanonnen, vielen zelfs vogels dood uit de lucht, zoveel granaatscherven vlogen er in het rond. Eigenlijk was het uitgangspunt voor die film idioot. Wie verzint zoiets om midden in een oorlog een rockband naar de stad te halen? Het levert voor alle betrokkenen wel fantastische herinneringen op, waarbij menigeen bij het terugblikken de ogen niet droog hield. Ik ook niet. Maar één ding staat voor mij als een paal boven water: de nu levende generatie vergeet dat nooit meer!

Tja, en dan kom je ook nog in een museum waarin de volkerenmoord van Srebrenica centraal stond. Het aantal malen, dat de “Dutch” in een film negatief aan bod kwamen, was legio. Ik begon zelfs een beetje boos te worden. “Wij hebben verdomme die oorlog niet gevoerd!’ wilde ik wel roepen. We kwamen om te helpen en nu worden de Nederlanders in een adem met die genocide in verband gebracht. Daar heb ik moeite mee, zoals ik ook veel moeite heb, met de conclusie van een aantal kamergeleerden, onze rechtelijke macht dus, die de staat Nederland voor een belangrijk deel inderdaad schuldig acht. Daar kan ik met mijn boerenverstand niet bij! Hadden die mannen met de toga’s aan het daar ter plekke beter gedaan? Zou die genocide niet hebben plaatsgevonden als “wij” thuis gebleven waren?

Al met al is het een heel ander verhaal geworden dan gebruikelijk, maar ik hoop wel, dat ik duidelijk heb kunnen maken, wat mij de laatste tijd heeft bezig gehouden. Mij heeft het er in ieder geval toe gebracht om regelmatig wat te googelen om meer achtergrondinformatie te verkrijgen. Maar de trigger ging af toen ik op de Citadel van Belgrado dat verhaal las over de belegering van de Ottomanen en de overwinning van de christenen op de mohammedanen.

Pristina, Kosovo

Hierboven heb ik de kreet “newborn” laten vallen. Die had ik nooit zelf bedacht als ik niet in Pristina de hoofdstad van Kosovo was geweest. Het is een monument, dat

Standbeeld voor een levende

gewoon uit dat woord bestaat en voor de Kosovaren een enorme symbolische betekenis heeft. Het heeft alles te maken met hun nieuw verworven status van onafhankelijkheid, ook al is de internationale gemeenschap het daar nog niet over eens. Bill Clinton heeft als president van de Verenigde Staten een belangrijke rol gespeeld bij het losweken van Kosovo uit het voormalige Joegoslavië. Om hem te bedanken is een straat naar hem vernoemd en staat er ook een groot standbeeld van hem. Het is mij nog niet zo vaak gebeurd, dat ik naar een beeld van een nog levende persoon stond te kijken. Meestal zijn het heldhaftige mannen op dito paarden uit lang vervlogen tijden, beelden waarvan we er deze reis ook alweer vele hebben gezien.

Prachtige gebouwen zoals het paleis in Boedapest

Denk nu na het lezen van het voorgaande niet, dat we geen tijd hadden om te genieten, van alles wat de Balkan te bieden heeft aan natuur en cultuur. Zeker niet, we hebben

volop genoten en genieten nog steeds. Het eerste deel van de afgelopen weken stond met name de cultuur centraal. Prachtige gebouwen in Boedapest en Belgrado bekeken. Maar ook in Sremski Karlovci, een nu onbetekenend plaatsje, maar ooit al een belangrijke stad in het Romeinse Rijk. Tijdens de Habsburgse overheersing was het Jarenlang de zetel van de Servisch Orthodoxe Kerk. Daarom vind je hier dus ook ongewoon veel mooie gebouwen en kerken. (Kijk, daar heb je weer zo’n trigger). Het tweede deel van de afgelopen weken bestond vooral uit natuurschoon en die was in een woord overweldigend. Vooral de route, die we van Sarajevo naar Kosovo hebben genomen, heeft indruk op ons gemaakt. Heel veel nauwe canyons, waarbij de weg is uitgehakt in de rotsen met tal van tunnels. Toen bedacht ik me, dat het toch wel erg prettig zou zijn als die camperbouwers sensoren op de bovenrand zouden plaatsen om te waarschuwen, wanneer je te dicht bij de rotswand komt, want smal was het vaak wel. Gelukkig was het er meestal ook niet druk, zodat niet al te vaak naar uitwijkplaatsjes gezocht hoefde te worden. Zo zijn we inmiddels tot Skopje in Macedonië gevorderd.

Tunnels en smalle weggetjes

Heel veel had ik nog meer kunnen zeggen, maar ik zal het voor deze aflevering maar hierbij laten. Alleen zal ik nog even kond doen van ons leven als “echte” camperaars. Nou, dat gaat best wel goed hoor, zeker als er een goede camping in de buurt is. Nou zijn die in deze contreien behoorlijk schaars, dus laat je je overnachtingsplek voor een deel afhangen van de beschikbaarheid. Of we nemen een keer een hotel zoals de afgelopen twee nachten in Skopje. Het rijden met de 180 PK 3 liter diesel is een verademing ten opzichte van de 136 PK van de 8 ton zware MAN, maar wat ons Mannetje nooit zal doen vergeten is de douche/toiletcombinatie. Zelfs met verwijdering van overtollige zaken, zoals een wasbak en een douchedeur, blijft dat in zo’n moderne camper behelpen. Wil zegt wel eens, dat ik gewoon te lang en te dik ben voor zoiets en ik denk dat ze daarmee aardig de spijker op z’n kop slaat. Tot de volgende keer, dan vanuit de bakermat van de beschaving: Griekenland!