De Terugreis

Inmiddels zijn we alweer ruim een week thuis, dus is de in mijn vorige verslag uitgesproken verwachting, dat het volgende bericht wel van de Middellandse Zeekust zou komen, bij lange na niet gehaald. Het “probleem” is, dat deze manier van reizen mij weinig tijd laat om er eens goed voor te gaan zitten. Met ons Mannetje bleven we vaak wel enkele dagen ergens staan en terwijl Wil dan zat te lezen of te puzzelen, kon ik mijn verslag schrijven en de foto’s selecteren. Het was de bedoeling om dat aan de Turkse Riviera te doen, maar eenmaal daar aangekomen verging ons de lust er lang te blijven en zijn we na een dag alweer verder getrokken. In Griekenland dan maar. Helaas, daar nodigde het weer bepaald niet uit tot een langer verblijf, dus maar weer verder. En zo schoof ik het voornemen steeds verder vooruit en op een gegeven moment denk je: “dan doe ik het thuis wel!” Maar thuis gekomen belandt je meteen in de lappenmand: zwaar verkouden wat nu na ruim een week ook nog lang niet over is. Bovendien liggen er thuis dan weer allerlei andere werkzaamheden te wachten. Kortom, het afsluitende verslag van deze reis heeft lang op zich laten wachten.

De Svetitskhoveli Kathedraal

Ook in de laatste dagen van ons verblijf in Armenië en Georgië nemen de kathedralen en de kloosters weer een belangrijke plaats in. Vanuit Yerevan hebben we eerst de Svetitskhoveli Kathedraal bezocht. Dat wil zeggen, we zijn er omheen gelopen, want de rij wachtenden bij de ingang ontmoedigde  ons zodanig, dat we besloten niet naar binnen te gaan. Omdat het zondag was en er een dienst

Aragars

gaande was, die je buiten ook goed kon horen, waren er vanzelfsprekend veel kerkgangers. Dat was nog niet zo erg, maar de groepen toeristen, die stonden te dringen om naar binnen te mogen, deden de spreekwoordelijke deur dicht. Daardoor hebben we wel iets belangrijks gemist, want het verhaal gaat, dat hier onder een van de pilaren het kleed, dat Jezus droeg tijdens de kruisiging, begraven ligt. Een Jood genaamd Elias zou het gebracht hebben toen zijn zuster Sidonia zich meteen na de kruisiging over dit kleed ontfermd had, maar daarna bezweek onder het gewicht van het besef, dat ze dit heilige object aangeraakt had. Op haar graf groeide een Cedar boom, die genezende krachten werd toegedicht. Van die boom is later een pilaar gemaakt, die de fundamenten van de kathedraal mede ondersteunt. Svetitskhoveli betekent “een leven gevende pilaar”. De kathedraal dateert van 1020, maar al in de vierde eeuw stond hier een kerk. Maar zoals gezegd: we zijn er alleen maar omheen gelopen en meteen via een aantal stops op weg naar Gyumri gegaan, onze laatste overnachtingsplaats in Armenië. Op weg naar die plaats zien we regelmatig de Aragars liggen. Met zijn 4.090 meter is dat de hoogste berg van Armenië.

In Georgie wachtte ons nog een belangrijk hoogtepunt: het Vardzia Klooster. Ja, alweer een klooster en ja, alweer een hele mooie route. Nu de herfst is ingevallen, zie je ook hier de bladeren mooi verkleuren. Het Vardzia

Vardzia Klooster

Klooster is niet zomaar een klooster, zeker niet. Het is een enorm complex van grotten uitgehouwen in de rotsen. De meeste grotten zijn aan de buitenkant met elkaar verbonden door middel van uitgehouwen paden en trappen. Dieper in de berg zijn grotere ruimtes gemaakt. Zo is er een kerkje met mooie fresco’s, maar helaas, als uitzondering op de regel mag hier niet gefotografeerd worden. Omdat ik zonder gids in mijn eentje door deze doolhof dwaal, had ik bijna een paar interessante plekken gemist. Vanuit het kerkje wilde ik buitenom mijn weg weer vervolgen, maar een man, die voor de kerk op een bankje zat, maakte mij duidelijk, dat ik mijn wandeling binnendoor moest voortzetten. En dat bleek best een beetje spannend te zijn, vooral als je zoals ik, toch een beetje claustrofobisch bent. Aanvankelijk kom je alleen maar in wat grotere ruimtes zoals het refter, waar de monniken hun gemeenschappelijke maaltijd nuttigden. Heel interessant was ook, dat ze een eigen, natuurlijke watervoorziening hadden. In een groot bekken wordt water opgevangen, dat continu uit de berg naar beneden sijpelt. Daarna werd het minder leuk voor mij, want via een vluchttunnel (die was kennelijk ook nodig!) kon je weer naar buiten. Na een paar keer diep ademhalen, toch maar aan die smalle, lage gang begonnen. Het was er niet alleen wat nauw voor mijn 187 cm en 100 kg, maar ondertussen leidde de tunnel ook nog eens behoorlijk omhoog. Uiteindelijk kom je dan een paar niveaus hoger weer in de buitenlucht. Dat voelde echt als een opluchting.

Weer buiten!

Op 7 oktober waren we weer terug in Turkije. Over de grensovergang hebben we dit keer niets te melden, zo soepel ging het. Het landschap van Oost-Turkije is ook heel indrukwekkend. We passeren meerdere passen van dik boven de 2.000 meter. De wegen zijn echt fantastisch: allemaal vierbaans met uitstekend asfalt. Wel is ons opgevallen, dat overal, maar dan werkelijk ook overal, camera’s hangen. Zelfs als je van de doorgaande route afgaat en door kleine dorpjes rijdt, wordt je gadegeslagen door “het systeem”. Regelmatig moet ik denken aan de kreet, waarmee de schrijver George Orwell onsterfelijk werd : “Big Brother is watching you”. Rij je een dorp in, dan staat er een portaal over de weg, hetzelfde zie je als het dorp weer uitrijdt. Ik wed, dat als Erdogan zou willen weten, wat wij de afgelopen tijd in Turkije hebben uitgespookt, hij dat zo kan opvragen. Vergeleken met ons vorige bezoek in 2006 hebben we wel geconstateerd, dat de tijd hier zeker niet heeft stilgestaan; het is meer Europa geworden Men is driftig doorgegaan met het verbeteren van de infrastructuur. Benzinestations bij de vleet en allemaal goed uitgerust met een shop en schone toiletten. Afrekenen met de wallet van Google is heel gewoon. Niet alleen bij benzinestations maar werkelijk overal. Dat gold overigens ook voor Georgië en Armenië. Ook hier Tesla’s en laadstations voor elektrische auto’s. Wat niet veranderd is, zijn de vele roadblocks als we door het Koerdische deel van Turkije rijden. Een tijdje geleden las ik, dat de leider van de PKK vanuit de gevangenis zijn volgelingen had opgeroepen om de wapens neer te leggen. Het laatste nieuws is, dat ze zich hebben teruggetrokken in Irak, maar dat ze feitelijk zijn verslagen door het Turkse leger. Met name de komst van drones heeft ze de das omgedaan. Onderweg merken wij daar nog weinig van: gepantserde voertuigen en tot de tanden bewapende soldaten bemannen de roadblocks. Last hebben we er niet van.

Travatijnen van Pamukkale

We maken nu een sprong naar de laatste hoogtepunten van onze reis in Turkije. Omdat we het oosten van dit land al eens uitgebreid bezocht hebben, zijn we relatief snel doorgereden op zoek naar

Romeins Theater

een mooie plek aan zee, waar we nog een weekje van het zomerse weer konden genieten. Dat dachten we aan de Turkse Riviera te kunnen vinden, maar één dag in Antalya was genoeg om ons van dat voornemen af te helpen. Dan maar op weg naar Griekenland, misschien dat we daar dat idyllische plaatsje, dat ons voor ogen stond,  wel zouden kunnen vinden. Op de route liggen nog Hierapolis en de Travertijnen van Pamukkale, die een bezoek meer dan waard zijn. Al eeuwenlang slaat hier de kalk uit het water neer op de bergwand en vormt daarmee een fantastisch schouwspel . Wel durf ik te betwijfelen of de meeste bezoekers dat wel zien. Die komen geloof ik alleen om te pootjebaden. Eeuwenlang wordt het water ook gebruikt voor geneeskrachtige baden. De Romeinen wisten dat ook al en omstreeks 190 voor Christus stichtte Eumenes II, koning van Pergamum hier boven op de berg de nederzetting Hierpolis. Over een heel groot gebied vindt je hier nog de overblijfselen van die stad. Het Romeinse Theater is indrukwekkend en is bijna helemaal in ere hersteld. Er vinden tegenwoordig zelfs weer voorstellingen plaats. De capaciteit bedraagt 12.000 toeschouwers.

Troje

Omdat we voor de terugweg gekozen hadden voor een route dwars door Griekenland naar Albanië en dan langs de kust naar het noorden, verlaten we Turkije via Canakkale, een belangrijke plaats aan de Dardanellen. Vanuit deze plaats bezoeken we de opgravingen van wat eens het mythische Troje moet zijn geweest. Die opgravingen vielen ons eigenlijk best wel tegen: je hebt weer veel fantasie nodig om in de brokstukken structuur te ontdekken. Bovendien is het helemaal niet zeker of dit werkelijk Troje is geweest. Wel is zeker, dat de stad uit negen lagen bestaat, die elk een bepaalde periode beslaan. Ze dateren van 3000 v.Chr. tot 600 jaar n.Chr.

Tegenover Canakkale, aan de andere kant van de Dardanellen, ligt het schiereiland Gallipoli. De straatengte is hier op z’n smalst en je kunt dus eenvoudig de toegang tot de Zwarte Zee blokkeren. Dat deed Turkije ook toen ze in de Eerste Wereldoorlog de kant van de Duitsers kozen. De geallieerden, waar toen ook Rusland toe behoorde, wilden een doorbraak forceren en op 25 april 1915 landde een grote invasiemacht op Gallipoli. Nederland is in WO I buiten schot gebleven en dat kan verklaren waarom wij er over het algemeen niet zoveel over weten, maar voor alle landen, die er wel bij betrokken waren, is WO I de Grote Oorlog, The Great War, La Grande Guerre. De slagvelden van Verdun en Ieper zijn misschien wel bekende namen, maar dat de geallieerden op dit schiereiland een

Veel begraafplaatsen

verschrikkelijke nederlaag hebben geleden, is nauwelijks bekend. Vraag aan Australiërs of Nieuw-Zeelanders maar wat 25 april 1915 voor hen betekent en ze zullen ongetwijfeld de mislukte landing ANZAC Cove noemen. Voor het eerst in de geschiedenis bundelden de Australiërs en Nieuw-Zeelanders hun krachten in één leger: Australian and New Zealand Army Corps (ANZAC) en namen ze deel aan de wereldoorlog. Toen ze aan land gingen stuitten ze op hevige weerstand, geleid door Kemal Ataturk. Die had voorzien waar de landing zou plaatsvinden en zijn eenheid vocht zich letterlijk dood. Het verhaal gaat, dat hij weliswaar gewond, maar de enige overlevende was. De doorbraak van de geallieerden naar de Zwarte Zee mislukte volkomen en in december 1915 trokken ze zich terug. Kemal Ataturk werd de grondlegger van het moderne Turkije en liet onder andere in de grondwet de scheiding van Kerk en Staat opnemen. Sterker nog: het leger kreeg de bevoegdheid om in te grijpen als een

Kemal Ataturk

machthebber anders zou mogen besluiten. Door eerst de legertop uit te schakelen heeft de huidige president Erdogan, waarschijnlijk alleen maar voor electoraal gewin, dat deel van de wet om zeep geholpen. Europa stond erbij een keek er naar: hij was toch democratisch gekozen? Die vinden een sterke militaire bondgenoot belangrijker. Ieder jaar wordt het schiereiland in april bezocht door vele Australiërs en Nieuw Zeelanders. In die landen is 25 april een Nationale Feestdag, want hoewel Gallipoli uitliep op een fiasco, werd de moed van de soldaten geroemd, waardoor het nationale bewustzijn van de bewoners van de voormalige koloniën enorm versterkt werd. Een reis naar de slagvelden van Gallipoli wordt gezien als een soort bedevaart. Het hele zuidelijk deel van het schiereiland is eigenlijk één grote gedenkplaats, ook voor Turkije. Die zien hun overwinning als het begin van de moderne staat Turkije. Bij de Turkse gedenkplaatsen zag je dan ook opvallend veel schoolkinderen. Het zal ook de verklaring zijn waarom alles hier prima onderhouden wordt. Als je met de veerboot aan de overkant komt zie je met grote letters op de rotsen geschreven:

“Stop, reiziger! Deze aarde, waar je onbewust op bent gekomen en op hebt gestaan, is de plek waar een tijdperk ten onder ging”.

Wat het weer betreft hadden we toch in Antalya moeten blijven, want op de verdere thuisreis hadden we wisselvallig weer met niet al te hoge temperaturen. In Split zijn we nog een dag langer gebleven. Het beloofde een mooie zonnige dag te worden en we hadden een fantastisch hotel middenin de oude stad. Omdat die stad voor ons beiden onbekend was, hebben we die natuurlijk nader bekeken. Het was zeker de moeite waard, maar we waren bepaald niet alleen! Ongelooflijk, wat een drukte, zelfs medio oktober. Als wij ’s morgens om negen uur aan het ontbijt zitten, schuifelen de eerste groepen alweer voorbij. Dat gaat zo de hele dag door, zeker zo lang die enorme cruiseboten nog voor de kust liggen. Ik gun iedereen zijn reis, maar die cruiseboten mogen ze wat ons betreft wel wat restricties opleggen. Zo hier en daar gebeurt dat al en dat is een goede zaak. Maar ja, zo langzamerhand moet je je overal al via het www aanmelden om een plekje te reserveren en dat is ook niet alles.

In 46 dagen hebben we circa 9.500 kilometers zelf gereden en 1.000 kilometer met de trein afgelegd. Dat komt aardig overeen met mijn schatting vooraf. Hoewel er af en toe best wel verleidelijke aanbiedingen voorbij komen, zoals een trip van Hamburg naar Shanghai, denk ik niet, dat we ooit nog zo’n lange rit zullen maken. Als we nog jonger waren geweest, ja dan, dan misschien wel. Voor de nabije toekomst plannen we alleen nog maar wat vliegreizen. Wellicht, dat ik daar tezijnertijd ook nog verslag van doe.

Zoiets bijvoorbeeld?