Ratten als mijndetector

Iedere keer als we een verhaal de wereld in willen sturen, gaan we eerst na wat ons het meest is bijgebleven uit de voorgaande weken. Stonden de vorige keer de olifanten in ons verslag centraal, dit keer is de hoofdrol weggelegd voor ratten. Niet zomaar ratten, maar grote Afrikaanse ratten. Hoewel ik eigenlijk heel weinig televisie kijk, moet ik toch een keer gezien hebben hoe ratten werden ingezet om landmijnen te ontdekken. Wat de voordelen waren ten opzichte van conventionele methoden stond mij eerlijk gezegd niet meer helder voor de geest, maar na een bezoek aan het Apopo project in Morogoro, Tanzania, zijn we weer helemaal op de hoogte. Om te verduidelijken hoe we hier terecht zijn gekomen moeten we toch eerst terug naar Lake Malawi. De laatste camping, die we daar aan deden, wordt gerund door Ed en Claudia uit Limburg. En dat willen ze weten, want aan de doorgaande weg staat al een bord met de ook in Nederland bekende tekst: “De Limburgers heten u welkom”. Hun camping, Chitimba Camp geheten, wordt vooral aangedaan door zogenaamde overlanders. Dat zijn voornamelijk jonge mensen, die met bussen gebouwd op het onderstel van een vrachtwagen, in relatief korte tijd grote afstanden afleggen in Afrika, bijvoorbeeld Nairobi-Kaapstad in zes weken. Je komt ze overal in dit deel van Afrika tegen, een fenomeen dat ze in West Afrika niet kennen. We hebben ons laten vertellen, dat een organisatie als Nomad zo’n 80 bussen exploiteert. Ze komen doorgaans tegen het einde van de middag ergens aan, zetten hun tentjes op en behoudens de mensen die corvee hebben, kunnen ze zich enkele uren ontspannen. Ze vertrekken meestal op een tijdstip, dat wij ons nog eens omdraaien: half zes aan het ontbijt is voor hen heel gebruikelijk! Op die manier ziet Ed iedere maand gemiddeld zo’n 1200 gasten voorbij komen. Heel vluchtig allemaal, dat natuurlijk wel. Als wij dan ook wat langer blijven en zelfs een dag meemaken zonder dat zo’n bus Chitimba Camp aandoet, heeft hij ook tijd om ons meer te vertellen over hoe ze hier terecht gekomen zijn en wat zijn hobby’s zijn . Hij toont ons een collectie van zijn foto’s en we raken zeer onder de indruk van het getoonde. Veel macrowerk, hoewel altijd weer verrassend vanwege de kleuren en de details, die je normaal niet ziet, niet helemaal mijn ding, maar ook veel foto’s van de lokale bevolking en de natuur. Als wij later het strand op gaan blijkt, dat de mensen er geen probleem mee hebben om zich te laten fotograferen. In Nederland zat Ed veel in de muziekscene en stemde hij o.a. gitaren voor bandjes. Hoewel een stuk jonger dan ondergetekende, komt de muziek die hij de hele dag in de bar laat spelen, aardig overeen met mijn smaak. Van de gelegenheid, dat hij eens een avond geen overlanders op bezoek had, maakt hij dankbaar gebruik om een paar muziek dvd’s af te spelen. Samen hebben we genoten van ondermeer een dvd van Pink Floyd, waarbij The Wall, opgevoerd afgelopen zomer in onze plaatselijke steengroeve, weer nadrukkelijk in herinnering kwam. De belangrijkste reden echter, dat wij op Chitimba Camp terecht kwamen was een voorgenomen bezoek aan Livingstonia, een voormalige missiepost hoog in de bergen gelegen. In onze overigens voortreffelijke Duitse reisgids stond, dat men vanaf deze camping excursies naar deze plaats kon boeken. Dat bleek echter alleen te slaan op een wandeling van minimaal drie uur bergop. Dat lag niet helemaal in lijn met onze voorstelling van een excursie. Of moet ik zeggen helemaal niet? Nu loopt er een weg naar Livingstonia, maar die werd ons van meerdere kanten afgeraden om dat met ons MANnetje te doen: te slechte weg, te steil, te korte haarspeldbochten. Een taxi uit het naburige dorp wilde 100 us dollar hebben voor een retourtje en dat vonden we toch wel een beetje te gortig. Ed kwam met een voorstel. In Livingstonia, dat ruim 1300 meter boven het meer ligt, is een lodge annex camping gerund door een Belg genaamd Auke. Hoewel Belg? Hij is geboren en getogen in de Congo, heeft alleen in België gestudeerd en is na zijn studie hier neergestreken. Samen met zijn vriendin/vrouw uit Namibië is hij op een nagenoeg kale berghelling 18 jaar geleden begonnen met een bijna idealistisch project. Ze noemen het zelf permacultuur en willen daarmee tot uitdrukking brengen, dat de grond het hele jaar door producten voortbrengt. Dat kan van veel Afrikaanse grond niet gezegd worden. De opstallen zijn allemaal door Auke zelf gebouwd; hij blijkt een ware meester te zijn is het bewerken van (teak)hout. Ieder jaar worden op hun grond 100 teakbomen geplant. Dat moet hun oudedagsvoorziening worden. Het geheel is prachtig gelegen met een mooi uitzicht over het meer. Volgens Ed zou dat alleen al een reden moeten zijn om een bezoek aan Livingstonia te brengen. Zijn verkoopverhaaltje overtuigde ons en we besloten om een nachtje op de Lukwe Lodge & Camp te overnachten, voorop gesteld natuurlijk, dat Auke voor de transfer zou zorgen. Dat bleek goed in zijn agenda te passen en zo verhuisden we dus voor een nacht naar Livingstonia. Bij aankomst wachtte ons aanvankelijk een teleurstelling, want vanaf de lodge was het nog bijna vijf kilometer lopen naar het eigenlijke doel, maar dat loste Auke later zelf op door aan te bieden om ons de volgende morgen eerst de oude missiepost te laten zien, voordat we weer naar het meer zouden afdalen.

Kerk in Livingstonia

Dr. Laws, een Schotse arts en missionaris startte in 1894 met de bouw van Livingstonia, waarbij de naam natuurlijk een eerbetoon was aan zijn grote voorbeeld Livingstone. Het is werkelijk onvoorstelbaar wat die mensen gepresteerd hebben als je je realiseert, dat er toen helemaal geen weg was, zelfs geen pad. Deze meneer Laws voer met een bootje over het meer, keek omhoog en besloot, dat daar boven in de bergen zijn volgende missiepost moest komen. Er was wel een belangrijke reden om het hogerop te zoeken en dat was een gevreesde ziekte: malaria. Eerdere missies, aan het meer gelegen, werden geteisterd door deze dodelijke ziekte en daarom besloot hij voor deze nieuwe, hooggelegen plaats. Alle stenen gebouwen, zoals die in die tijd gebouwd zijn, staan nog steeds onaangetast overeind. Het is nog steeds een belangrijk religieus centrum, maar haar grootste belang ontleend deze plaats nu aan haar ziekenhuis en universiteit. Waarom men besloten heeft om uitgerekend hier een universiteit te stichten is ons een raadsel, maar dat zal wel iets met politiek te maken hebben. Op een bevolking van 5.500 zielen herbergt de universiteit zo’n 1.800 studenten. Een bezoek aan het museum, de kerk en de universiteitsgebouwen met Auke als gids, was zeer de moeite waard.

Bij Auke op het terras vond de eerste ontmoeting plaats met Ronald Claes en zijn gezin. Ook een Belg. Die avond hebben we slechts zijdelings met ze gesproken, maar deze ontmoeting zou belangrijk worden voor ons bezoek aan de universiteit van Morogoro. Maar we laten jullie nog even in het ongewisse.

De grenspassage van Malawi naar Tanzania leidde tot een van de grootste contrasten, die je bij een grensovergang kunt meemaken. Hadden we tot dan nog geen druppel regen gehad, de eerste avond in Tanzania moesten we binnen zitten omdat het regende. Ook was het aanmerkelijk koeler, hetgeen overigens niet wil zeggen, dat het koud werd. Was het landschap in Malawi nog dor en droog, hier zagen we zo ver als het oog reikte groene berghellingen. Maar het grootste verschil was, dat alle grond in cultuur was gebracht; uitgestrekte theeplantages, overal bananenbomen en diverse andere gewassen. Dan vraag je je wel af, waarom dat in Malawi niet gebeurt.

Waar we hier in Tanzania erg aan moeten wennen is het totale gebrek aan supermarkten. Als je naar zo’n winkel vraagt kom je uit bij wat wij op zijn best een kruidenierswinkeltje zouden noemen. Kennen we die eigenlijk nog wel in Nederland? Hoe dan ook, je gaat naar het eerste beste winkeltje, vraagt of ze dit of dat hebben en zo nee, dan probeer je het bij de buurman, die op het eerste gezicht net zo’n winkeltje runt. Zijn assortiment blijkt echter net weer wat anders te zijn. Extra handicap is, dat de meeste winkeliers geen Engels verstaan en wij geen Swahili, maar daar staat tegenover, dat zijn nering zeer overzichtelijk staat uitgestald, zodat je met goed rondkijken een heel eind komt. Groente en fruit koop je op de lokale markt, zodat we uiteindelijk het meeste wel kunnen scoren.

Op weg naar Dar-es-Salaam liggen nog een aantal Nationale Parken, waaronder het Ruaha NP. Zoals we in ons vorig verhaal al lieten weten zullen we niet al te veel parken in Tanzania bezoeken vanwege de exorbitante prijzen, die we voor onze auto moeten betalen. Nu moet ik dat wel nuanceren, want ik denk dat we dat aan die overland bussen te danken hebben. Als die zo’n park ingaan met bijvoorbeeld 15-20 betalende passagiers, dan is 300 usd natuurlijk gemakkelijk op te brengen. Zo’n bedrag alleen voor ons tweeën is natuurlijk absurd, maar we kunnen ons voorstellen, dat de ambtenaren, die de entreeprijzen vaststelden, niet hebben stilgestaan bij snoeshanen zoals wij, die met een truck voorbij komen. Ondanks die kennis besloten we toch een poging te wagen onder het motto niet geschoten is altijd mis. De weg er naar toe was niet eenvoudig in die zin, dat het weer een hoog wasbordgehalte had. En dat zo’n 60 kilometer lang. Het was weer de ultieme test voor de auto en de vullingen in de kiezen! Op de valreep, we stonden de volgende morgen al helemaal klaar om te vertrekken, lukte het ons om met de eigenaar van de camping tot een deal te komen. In plaats van met onze auto gingen we met zijn “safari-auto” tegen een aangepast tarief. Volgens ons was het een echte win-win situatie: hij hield er genoeg aan over om leuk te verdienen en wij hoefden niet onverrichterzake terug te keren. Ook nu met gids lukte het echter niet om een luipaard te spotten. Voor de goede orde: we maken er geen probleem van hoor! Wel begint een heel ander gevoel ons te bekruipen en dat is de vraag: “Wat voegt weer een nationaal park toe aan alles wat we inmiddels gezien hebben?”. Vooral hier in Oost Afrika “barst” het van de parken, je route wordt voor een belangrijk deel bepaald door de ligging van die parken. Maar hoe lang zijn we daar nog tevreden mee? Tenslotte gaat het ons niet alleen om het zomerse weer, het reizen moet ook voldoende inhoud hebben. Dat wordt iets om de komende tijd over na te denken.

Voordat we het Ruaha NP bezochten, hebben we overnacht op een aanbevolen camping genaamd The Old Farm. Daar nu ontmoetten wij Ronald Claes voor de tweede maal en dat was een grote verrassing; zij waren immers op weg naar het zuiden! Het bleek dat ze pech met hun auto hadden gehad en dat die inmiddels op transport naar Dar-es-Salaam was gesteld. Ronald bleek een zeer aangename causeur te zijn. Opgeleid tot advocaat, was hij tijdens een verblijf in Zuid-Afrika in de wijnhandel terecht gekomen. Dat heeft er toe geleid, dat hij al zes jaar vanuit Dar-es-Salaam een import- en exportbedrijf van alcoholische versnaperingen leidt; plus aanverwante artikelen zoals rookwaren. Deze hernieuwde ontmoeting gaf ons de gelegenheid om hem een aantal vragen te stellen o.a. over een mogelijke overnachtingsplaats in Morogoro, want volgens onze informatie was daar geen camping. Persoonlijk wist hij dat niet, maar hij kende wel iemand in die plaats, die ons wel verder kon helpen. En passant meldde hij, dat die man iets met ratjes deed. Zo kwamen wij in contact met Christoph Cox, de directeur van het Apopo-project, verbonden aan de universiteit van Morogoro. Die hoefde niet lang na te denken en nodigde ons uit om naar de universiteit te komen. Daar hebben ze een gastenverblijf in een grote tuin en daar mochten wij wel bivakkeren. Natuurlijk hoopten wij stilletjes ook, dat we wat meer van dat project te zien zouden krijgen. Christoph was waarschijnlijk te druk met zijn project om zich met ons te kunnen bemoeien, die hem tenslotte zomaar op z’n dak geschoven waren, maar hij stuurde Karel naar ons toe, ook een Zuiderbuur, die de honneurs moest waarnemen. Via Karel werd de verbinding gelegd met Ragne, verantwoordelijk voor de externe communicatie van het project en zo werd een afspraak geregeld voor de volgende ochtend om 7.15 uur. Waarom zo vroeg, vraag je je misschien af? Omdat het dan nog koel is en de ratten als nachtdier niet goed tegen de warmte kunnen. Die ochtend waren we er getuige van hoe de ratten getraind worden om mijnen te traceren. Al heel jong begint de training, waarbij ze eerst geleerd wordt om met mensen om te gaan, in een tuigje te lopen en naar commando’s (een klik a la De Langste Dag)) te luisteren. Goed doen wordt beloond met eten, helemaal op Pavlov gebaseerd

Tijd voor persoonlijke verzorging

dus. Het reukorgaan van een rat is oneindig veel beter dan dat van een mens en daar wordt dankbaar gebruik van gemaakt, want gaandeweg wordt hem geleerd om op TNT te reageren. En of het nu een klassieke metalen mijn is of een bouwsel van andere materialen, de getrainde rat ontdekt hem op basis van de geur, wat meteen een belangrijk voordeel is ten opzichte van een mijndetector, die alleen reageert op metaal en dan ook nog op alles van metaal; niet selectief dus. Hoewel ik daar zelf niet zo’n helder beeld bij had, blijkt een rat ook veel sneller te zijn dan de conventionele methodes. Toch kan het beestje niet langer dan een half uur zijn werk doen, want daarna is hij vermoeid en afgeleid. In die tijd werkt hij een gebied af van 200 vierkante meter en dat is veel, zo leert kennelijk de praktijk. Om ze tegen de zon te beschermen worden de onbehaarde staart en oren zelfs met zonnebrandcrème ingesmeerd. De totale opleiding duurt acht maanden en kost zo’n 6.000 euro per rat. De gemiddelde leeftijd van de Afrikaanse rat ligt tussen de 6 en 8 jaar. Ze worden ingezet in voormalige brandhaarden als Cambodja, Mozambique en Angola om er maar een paar te noemen. Er zijn zo’n 80 ratten in opleiding en het geheel is een Belgische onderneming. Momenteel loopt er ook een project waarbij ze geleerd wordt op TBC bacteriën te reageren. Ook hier blijken ze voor een betrouwbaarder resultaat te zorgen dan de ons bekende mantouxtest. Voor meer informatie zie www.apopo.org. Voor 5 euro per maand kun je een rat adopteren. M.i. zou de wapenindustrie dit hele project moeten betalen via een soort verwijderingsbijdrage. Lijkt me helemaal niet zo moeilijk te realiseren. Als je ons simpele consument al met zo’n toeslag kunt opzadelen, dan moet het helemaal geen kunst zijn om die industrie ook zo te belasten. Waar een wil is een weg, heren politici!

Momenteel bevinden we ons aan de kust net ten zuiden van Dar-es-Salaam en zetten we onze strandvakantie voort, die in Malawi al begon. Ook de komende weken, zal het niet veel anders zijn als we langs de kust noordwaarts reizen. We hebben nog bijna een maand om Nairobi te bereiken en dat moet een piece of cake zijn.

Tot de volgende keer.

Strandtafereeltje