Rwanda, land van de Genocide

Natuurlijk is Rwanda ook het land van “Gorilla’s in the mist” en het land van de duizend bergen, zoals het Ministerie van Toerisme het land graag op de kaart zet, maar voor ons was toch de genocide, die hier in 1994 plaatsvond, het alles overheersende thema.

Welkom in Rwanda

Dat begint eigenlijk al meteen als je de grens passeert en je ziet de mensen aan de kant van de weg lopen. Je begint je dan af te vragen, hoe die mensen met elkaar in vrede kunnen leven, na hetgeen men elkaar heeft aangedaan. Als je het over Rwanda hebt, dan weten veel mensen niet meer te zeggen dan “Was dat niet het land met die Huties en Tuties?” en daar houdt hun kennis meestal op. Nu wil ik niet belerend overkomen, maar voor zoiets gruwelijks als deze genocide wil ik toch in dit verslag een kort, sterk gesimplificeerd resumé geven van wat hier gebeurd is en waarbij de wereld heeft toegekeken. Er zijn tal van boeken geschreven, dus als je echt meer van de achtergronden wilt weten, dan kan dat, ik zal heel in het kort schetsen hoe het zover heeft kunnen komen. Al van ver voor het koloniale tijdperk bestond er een tweedeling in dit land. De Tutsi’s, die maar een minderheid van 9% van de bevolking vormden, waren de bovenliggende groep. Je zou het misschien met een kaste in India kunnen vergelijken. met dit verschil, dat het hier in Rwanda geen gesloten groepen waren. Men kon met elkaar trouwen, maar ook bij zakelijk succes kon men een Tutsi worden. De andere, met afstand de grootste groep, werd gevormd door de Hutu’s. Toen het koloniale tijdperk zich aandiende, maakten de Duitsers en later de Belgen, dankbaar gebruik van deze machtsverhoudingen. Vooral de Belgen hebben het zelfs versterkt en worden daardoor ook wel eens gezien als de veroorzakers van wat later plaatsvond. Met de komst van de Europeanen namen de kansen voor iedereen op een goede opleiding toe, ook voor de Hutu’s. Langzaam maar zeker werd de roep om onafhankelijkheid met daarbij compleet andere machtsverhoudingen steeds sterker. Het waarom is onduidelijk, misschien om hun belangen te redden, maar België ging van de ene op de ander dag overstag en stelden zich ineens achter de Hutu’s op. Onderlinge moordpartijen hadden in dit land door de eeuwen heen al plaatsgevonden, dat was niets nieuws onder de zon, maar de Hutu’s, eenmaal aan de macht, begonnen een soort moordcommando’s op te richten, enigszins vergelijkbaar met de SA in Duitsland, die het vuile werk deden in aanloop naar de tweede wereldoorlog. Vele Tutsi’s begonnen toen het land al te verlaten, omdat ze de bui kennelijk al zagen hangen of omdat ze vriendjes hadden, die hen op tijd waarschuwden. Hoe dan ook, op 6 april 1994 werd vlakbij de luchthaven het vliegtuig uit de lucht geschoten, waarin zich president Habyarimama, een Hutu, bevond. Het is nooit duidelijk geworden wie heeft geschoten, maar vele vingers wijzen naar de radicale Hutu’s. Toen ook bleek zonneklaar, dat een compleet draaiboek klaarlag om alle Tutsi’s en gematigde Hutu’s te vermoorden. Binnen een paar uur werden road blocks opgericht en iedere Tutsi werd ter plekke afgemaakt. Huizen van Tutsi’s werden bezocht en de inwoners hadden geen schijn van kans. Geen middel werd geschuwd, de gruwelijkheden waren ongekend. Buren bleken ineens bereid om te doden, zelfs binnen families maakte men elkaar af. De aanwezige VN soldaten vroegen om versterking, maar kregen nul op het rekest. Sterker nog, toen 10 Belgische soldaten heel bewust door de Hutu’s werden vermoord, was dat voor de VN aanleiding om zich juist terug te trekken. In de vergadering van de VN werd gediscussieerd of men wel van een genocide kon spreken of dat het gewoon een lokale burgeroorlog was. Als het een genocide is, dat wil zeggen een geplande en georganiseerde moord van de ene bevolkingsgroep op de andere, dan geeft dat de VN mandaat om in te grijpen. Zo ver is het nooit gekomen……

In een periode van slechts 100 dagen zijn ongeveer een miljoen mensen omgekomen, uiteraard voor het merendeel Tutsi’s. Door ingrijpen van een in Oeganda gevormd leger, het Rwandan Patrioc Front, is het moorden een halt toegeroepen. Maar als je met deze geschiedenis in je achterhoofd dit land binnenrijdt, dan is het toch niet verwonderlijk, dat je naar mensen kijkt met heel andere ogen dan normaal. “Wat deed jij in die periode?” is zo’n vraag, die dan regelmatig bij je opkomt. En hoe zit het met trauma’s van de generatie, die daarna is opgegroeid? Die is enorm zoals de volgende cijfers illustreren:

– 99% was getuige van geweld

– 79% had een dode in de familie

– 69% was getuige van hoe iemand gedood werd

– 61% werd bedreigd met de dood

– 90% geloofde dat ze gedood zouden worden

– 57% was getuige van een moord of verminking met een machete

– 31% was getuige van een verkrachting

– 87% zag dode lichamen of delen van een lichaam

Overal in Rwanda zie je gedenkstenen met de kreet “Never Again”. Het Genocide Museum in de hoofdstad Kigali was voor ons uiteraard een must. Zo’n museum heeft natuurlijk als belangrijkste

We blokkeren de ingang met ons Mannetje

functie om de mensheid te waarschuwen, dat dit nooit meer mag gebeuren. Echter, er wordt niet alleen aandacht besteed aan de genocide in Rwanda maar ook aan andere zoals die in Armenië, Duitsland en Cambodja. En wat leert ons dat? Dat leert mij in ieder geval, dat dat allemaal gebeurd is in de afgelopen 100 jaar! Waar zal de volgende plaatsvinden?

Ons bezoek aan het museum werd ook om een andere reden onvergetelijk: bij de poort wordt iedereen gefouilleerd, dus moest ik uitstappen. Toen ik goedgekeurd was wilde ik weer verder rijden naar de parkeerplaats, maar het Mannetje was niet in beweging te krijgen. De luchtdruk waarmee de remmen bediend worden, was tot onder het kritische niveau gedaald en daardoor gaat hij veiligheidshalve op de handrem. En als hij op de handrem staat, dan staat hij ook werkelijk op de rem. Daar sta je dan, de hele ingang van het museumterrein blokkerend. De beveiligingsbeambten werden helemaal nerveus, ik trouwens ook, maar nadat ik die mannen duidelijk had gemaakt, wat er aan de hand was en dat ik er ook niets aan kon doen, werd een goed Engels sprekend iemand opgeroepen. Want een voordeel heb je wel als je op zo’n plek stil komt te staan: je krijgt alle hulp om het probleem op de te lossen. Een goede monteur met verstand van de luchtdruksystemen van een vrachtauto werd opgetrommeld. Die kwam, zag en overwon: een luchtslang was losgeschoten/afgebroken en binnen een half uurtje was de klus gepiept. Ik moest wel weer eerst mijn showtje opvoeren om met behulp van de lier, de cabine te kantelen.

Het vinden van een camping in Kigali bleek ook nog een heel probleem te zijn. Uit de gegevens, beschikbaar gesteld door Mischa ten Hoope, een overlander die inmiddels weer thuis is, had ik een locatie gevonden, de enige voor zover bekend in die stad: TRCompanion gerund door een Belg genaamd Pieter. De coördinaten van die camping had ik zelfs de avond ervoor nog geverifieerd op hun website. De Garmin bracht ons vlekkeloos naar de opgegeven locatie, om aldaar tot de ontdekking te komen, dat er nog wel een heel klein naambordje hing, maar dat verder niets deed denken aan een campsite. De poort werd geopend door een jongeman, die, zo bleek al snel, een soort oppasser was op het leegstaande huis. Hij sprak nagenoeg geen Engels en helemaal duidelijk was het niet, wat er nu eigenlijk aan de hand was. Maar, zo vertelde onze jongeman, ik kan je wel naar Pieter toe brengen. Inmiddels kwam een buurman, die duidelijk in betere doen was, een poort uitrijden en bood aan mij en de jongeman een lift te geven. Zo kwamen we bij een pand, dat het nieuwe adres van TRCompanion bleek te zijn. Daar zaten ze alweer een paar maanden, maar om even het adres op de website te veranderen, was kennelijk nog te veel geweest. Heel slordig om geen zwaardere kwalificatie te gebruiken! Terug op het oude adres wachtte een verrassing. Een Engelsman, Tony, die in zijn eentje met een Landrover rondreist en die we eerder in Nairobi bij Jungle Junction waren tegengekomen, stond ook voor de poort te wachten. Omdat hij niet de beschikking heeft over een GPS (Dom? Eigenwijs?) had hij er twee uur over gedaan om het adres te vinden om vervolgens tot de ontdekking te komen, dat ze daar niet meer zaten. Gelukkig voor

TRCompagnion: een beetje scheef

hem, dat we al niet weg waren. Weinig positief gestemd zijn we toen samen naar het nieuwe adres getogen, waar met veel kunst en vliegwerk, beide auto’s nog net binnen de omheining een plaatsje konden vinden. Niet omdat het er zo druk was, nee, omdat de plek domweg veel te klein is. Bovendien loopt het perceel dermate schuin af, dat we de auto zelfs met zes blokken onder de achterwielen nog niet horizontaal hadden gekregen. Was de vorige locatie volgens insiders al niet veel, deze plek is helemaal niets, zeker niet voor mensen met een auto. Maar ook voor rugzaktoerist lijkt het geen aanrader, want er is nauwelijks een plekje te vinden, waar geen stront van de loslopende eenden ligt. Als je de website van TRCompagnion leest, denk je dat je in een soort walhalla terecht komt, maar de werkelijkheid wijkt nogal sterk af. OK, je hebt een veilige plek in de stad, dat is natuurlijk heel wat, maar voor de rest zou een beetje bescheidenheid wel op zijn plaats zijn.

De stad uitkomen bleek ineens een onverwacht probleem te worden. Kigali is een moderne stad met vele brede boulevards, maar kennelijk mogen die niet bereden worden door zulke lomperiken als wij met ons Mannetje. De eerste keer weten we eigenlijk niet goed wat ons overkomt als we zomaar ineens op een grote kruising door een agent heftig gesticulerend verplicht worden, de mooie boulevard te verlaten. Even later zitten we verderop weer op zo’n mooie weg maar dan herhaalt zich de procedure; weer worden wij gesommeerd een zijweg in te slaan. Dan wordt het lastig, want de Garmin wil ons steeds terug hebben naar die mooie, doorgaande route. Een plattegrond van de stad hebben we niet en zoek dan maar je weg; we hebben het hier wel over een miljoenenstad. Een belangrijke vorm van openbaar vervoer wordt hier uitgevoerd door jongemannen op een motor. Voor een luttel bedrag brengen die je de hele stad door. Bij zo’n groepje motorrijders gestopt en duidelijk gemaakt wat ons probleem is. Samen komen we er uit en voor “weinig” leidt hij ons over wegen, waar we wel mogen komen, totdat we op de goede uitvalsweg zitten. Het is maar goed, dat ons dat niet is overkomen op weg naar de camping, want dan waren we nooit aangekomen!

Bergen, bergen, bergen …

Dat Rwanda ook het land van de 1.000 bergen genoemd wordt lijkt ons zeer toepasselijk. We hebben nauwelijks een vlak stuk weg aangetroffen. De meeste hellingen

Drie met elkaar verbonden boten

zijn in cultuur gebracht met hoofdzakelijk koffie- en theeplantages. Na een paar dagen aan Lake Kivu gebivakkeerd te hebben, waar we ons verwonderd hebben over de vreemde vissersboten, zouden we via Kibuye langs het meer zuidwaarts trekken. Op die manier konden we een mooie rondreis door het land maken. Nog maar nauwelijks waren we de weg ingeslagen, die we moesten hebben of we kwamen een uiterst smal en gammel bruggetje tegen. Een bord waarschuwde, dat het geen auto’s zwaarder dan 6 ton kon verdragen. Wat nu? Met 8,5 ton zitten we daar toch wel ruim boven. Het was de enige weg die direct naar Kibuye leidde. Terwijl we zo ons moment van aarzeling hadden, proberen een paar lokalen ons te overtuigen, dat we rustig die brug kunnen nemen, “No problem”. Iedere nieuw aangekomene, er heeft zich inmiddels een hele groep gevormd, bevestigt het weer: “No problem”. Al met al zo overtuigend, dat ik besluit het er op te wagen. En inderdaad, hij houdt het, maar als ik meters diep onder mij een woest kolkend riviertje zie, dan wordt het mij toch even bang te moede en denk ik: “Niet nu!”. Van dit soort spannende momenten hebben we nooit foto’s, want ik ben te druk met sturen en Wil doet de ogen dicht……

Bergachtig, jazeker!

Maar we hadden ons dit moment kunnen besparen, want de weg bleek dermate slecht, dat we het na een kilometertje of tien stapvoets gereden te hebben, voor gezien hielden. Desgevraagd was ons meerdere malen bevestigd, dat er de hele weg geen enkele verbetering te verwachten viel. Dan maar over het asfalt naar Kibye, een enorme omweg, maar wel over mooi en glad asfalt. Dat we nog een keer over dat bruggetje moesten, namen we op de koop toe.

Kibye hebben we gezien en ook hebben we de kerk bezocht waar 11.000 Tutsi’s binnen drie uur zijn afgeslacht, maar verder zijn we niet gekomen. Hoewel nog niet halverwege onze voorgenomen rondreis, hadden we de indruk, dat we alle 1.000 bergen al op en af waren geweest. Omdat het zuiden ons inziens niet veel zou toevoegen aan ons beeld van Rwanda en Burundi niet in ons reisplan was opgenomen, besloten we meteen na het bezoek aan Kigali naar Tanzania te rijden. Tenslotte begint de tijd ook een beetje te dringen, want uiterlijk 25 maart moeten we wel weer terug zijn in Windhoek. Op donderdag 26 februari zijn we Tanzania ingereden.

Dit verhaal had al veel eerder gepubliceerd moeten worden, maar het zat behoorlijk tegen met de daarvoor benodigde middelen: geen internet en bovendien nog een kapotte PC.